عصای آسکلیپیوس

ترجمه و تنظیم : سعید نیک قلب

عصای آسکلیپیوس یک نماد یونانی باستانی است که با طب و درمان مرتبط است، و از ماری که به دور یک عصا پیچیده تشکیل شده است.

در آیین باستانی یونانی و اسطوره شناسی، آسکلیپیوس خدای طب و شفابخشی بوده است.

دختران آسکلیپیوس ، هایجیه­آ[1] (الهه پاکیزگی، بهداشت و سلامت[2])، آیاسو[3] (الهه شفا گرفتن از بیماری)، آکه­سو[4] (الهه مراحل درمان از بیماری)، آگلیا[5] (الهه زیبایی و شکوه) و پاناکیا[6] (الهه صحت و سلامت عمومی) می­باشند.

افسانه آسکلیپیوس

آسکلیپیوس خدای شفابخشی است. او فرزند آپولو (خدای شفابخشی، حقیقت و پیشگویی) و حوری­ای زیبا به نام کورونیس[7] است. کورونیس زمانی که از آپولو حامله بود، معشوقه فانی دیگری هم داشت. زمانی که آپولو از این جریان خبردار شد، آرتمیس را برای کشتن کورونیس مامور کرد. زمانی که کورونیس به خاطر سزای عمل خود در آتش سوزانده شد، آپولو دلش به رحم آمد و بچه متولد نشده را از میان شعله­های آتش نجات داد. کایرون[8] طب و درمان را به آسکلیپیوس آموزش داد و او در این زمینه آنقدر مهارت یافت که توانست یکی از بیماران خود را بعد از مرگ دوباره زنده کند. به همین دلیل زئوس، خدای خدایان، که فکر می­کرد فناناپذیری مخصوص خدایان است، موقعیت خدایان را در خطر دید و با این کار آسکلیپیوس به خشم آمد و با صاعقه­ای او را مجازات کرد. با درخواست آپولو، آسکلیپیوس در میان ستارگان، به صورت فلکی اوفیوکوس[9] یا مردی که ماری را بر دوش خود دارد، در آمد.

در ایلیاد، هومر از آسکلیپیوس به عنوان یک طبیب ماهر و پدر دو پزشک در شهر تروآ، با نام­های ماکی­آن[10] و پودالیریوس[11] یاد می­کند.

بعدها آسکلیپیوس تبدیل به یک قهرمان می­شود و به مقام خدایی می­رسد. این باور مذهبی یونان باستان ابتدا در منطقه تسالی[12] یونان رواج پیدا کرد و سپس به بسیاری از مناطق دیگر یونان منتقل شد. به دلیل اینکه تصور می­شد آسکلیپیوس بیماران را در خواب شفا می­دهد، خوابیدن در معابد او در منطقه اپیداروس[13] جنوب یونان رواج پیدا کرد. در سال 293 قبل از میلاد مسیح، این اعتقاد دینی به رُم هم منتقل شد.

عموما تصویر آسکلیپیوس به شکل مردی ایستاده با ردایی بلند و سینه عریان دیده می­شود. مشخصه آن هم عصایی چوبی است که ماری به دور آن پیچیده است. .

در رُم باستان

در رُم باستان، آسکلیپیوس یونانی به صورت خدایی با نام وجیوویس[14] در آمد. وجیوویس به شکل مردی جوان با چند نیزه در دست خود است که یک بز همراه اوست. رُمی­ها اعتقاد داشتند که وجیوویس یکی از اولین خدایان است. او خدای شفابخشی بوده و به نظر می­رسد که این خدا تعبیر دیگری از آسکلیپیوس یونانی باشد.

ارتباط ماری که به دور عصایی پیچیده با پزشکی

در مورد اینکه عصای آسکلیپیوس از کجا به وجود آمد و چگونه با علم طب ارتباط پیدا کرد دو نظریه وجود دارد. نظریه اول با نام “نظریه کرم”[15]، مربوط به پاپیروس اِبِرس[16] ( حدود 1500 سال پیش از میلاد مسیح)، یکی از نخستین نوشته­های پزشکی مصری است. در پاپیروس اِبِرس به درمان کرم­ها اشاره می­شود.

در زمان باستان کرم­های انگلی، مانند کرم گینه، بسیار رواج داشت. این کرم­ها به زیر پوست قربانی نفوذ می­کردند. پزشکان این مشکل را با بریدن قسمتی از پوست بیمار در مسیر حرکت کرم و خارج کردن آن، درمان می­کردند. زمانی که کرم از زخم سربیرون می­آورد، پزشک به دقت آن را به دور تکه چوبی می­پیچید تا اینکه کل کرم از بدن بیمار خارج شده و به دور تکه چوب پیچیده شود. احتمالا پزشکان باستان این طرح را به عنوان تابلویی برای یکی از خدماتی که ارائه می­کردند در مقابل خانه خود قرار می­دادند.

فرضیه دیگر مربوط به انجیل است. در انجیل لور ذکر شده که موسی عصایی برنزی به دست دارد که به دور آن ماری از جنس برنز پیچیده است. هرکس که توسط ماری گزیده شده بود با نگاه کردن به این عصا زهر نیش مار از بدنش خارج می­شد و شفا می­یافت. البته این باورها امروزه به عنوان افسانه تلقی می­شوند.

عصای آسکلیپیوس امروزه نماد سازمان بهداشت جهانی و موسسه پزشکی آمریکا است.

منبع:

[1] Hygieia

[2] ریشه کلمه انگلیسی hygiene یا مواد تمیز کننده، در زبان انگلیسی نیز از نام همین الهه آمده است (ویکیپدیا)

[3] Iaso /ˈaɪ.əsoʊ/

[4] Aceso (Greek: Ἀκεσώ)

[5] Aglaea (/əˈɡliːə/)

[6] Panacea (Panakeia)

[7] nymph Coronis

[8] centaur Chiron (موجودی افسانه­ای با بالاتنه انسان و پایین تنه اسب)

[9] Ophiuchus (/ɒfiˈjuːkəs/)

[10] Machaon (/məˈkeɪən/)

[11] Podalirius

[12] Thessaly

[13] Epidaurus

[14] Vejovis or Vediovis

[15] Worm theory

[16] Ebers papyrus

Written by حسین رضوی