سواستیکا به عنوان نمادی از قدرت، و تاریخ 12000 ساله آن

سواستیکا[1] (صلیب شکسته) نمادی است که در قرن بیستم توسط یکی از منفورترین مردان دنیا مورد استفاده قرار گرفت؛ نمادی که اکنون یادآور کشتار میلیون‌ها انسان و یکی از مخرب‌ترین جنگهای تاریخ بشری است. اما آدولف هیتلر اولین نفری نبود که از این نماد استفاده می‌کرد. در حقیقت، هزاران سال پیش از او، در میان فرهنگها و کشورهای مختلف به عنوان نمادی مثبت و قدرتمند به کار گرفته می‌شد.

خاستگاه معنوی سواستیکا

برای هندوها و بودایی‌های ساکن هند و دیگر کشورهای آسیایی، به مدت هزاران سال، سواستیکا نماد پراهمیتی بوده و امروزه نیز این نماد به فراوانی در معابد، تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و بر روی جلد کتاب‌ها دیده میشود. همچنین این نماد در یونان باستان و رم استفاده می‌شده و در بقایای شهر باستانی تروا[2]، در 4000 سال پیش نیز کشف شده است. بر اساس شواهد بدست آمده از دست‌سازه‌های باستانی، کاهنان و مردم سلت در دوران باستان نیز از این نماد استفاده می‌نمودند. قبایل شمال اروپا و حتی مسیحیان اولیه نیز از سواستیکا به عنوان یکی از نمادهای خود استفاده می‌کردند، از جمله شوالیه‌های توتُنی[3]؛ حلقه‌ای نظامی در آلمان قرون وسطی که یک گروه کاملاً مذهبی و کاتولیک بودند. اما چرا این نماد اینقدر مهم است و چرا آدولف هیتلر تصمیم به استفاده از آن گرفت؟

سواستیکا، نمادی است که در فرهنگهای زیادی، با معانی مختلف و سبکهای هنری مختلف رسم می‌شود.

روزهای اوج سواستیکا

کلمه “سواستیکا” یک لغت سانسکریت به معنای تندرستی،  خوب زیستن و خوش‌شانسی است. اگر چه در کشورهای مختلف با نامهای متفاوتی شناخته می‌شود؛ “وان[4]” در چین، “مانجی[5]” در ژاپن، “فیلفوت[6]” در انگلستان، “هاکِنکرویتز[7]” در آلمان و “تتراسکلیون[8]” یا “تتراگامادیون[9]” در یونان از نمونه‌های آن می‌باشد.

نقش سواستیکا بر روی موزائیک یک کلیسای دوره بیزانس

درسال 1979، یک پژوهشگر زبان سانسکریت به نام پ.ر. سارکار[10]، با ارائه  معنای ‌‌“پیروزی ابدی” ، به کلمه سواستیکا مفهوم عمیق‌تری داد. او همچنین اعلام کرد همانند هر نمادی، بسته به چگونگی رسم آن سواستیکا نیز می‌تواند معنای مثبت یا منفی داشته باشد. بنابراین در هندوئیسم سواستیکای راست دست که در زیر نشان داده شده است، نمادی از خدای ویشنو[11] و خورشید است، در حالی که سواستیکای چپ دست نمادی از کالی[12] (الهه ویرانی) و جادو است.

دو پهلو بودن معنای نمادها در آداب و سنن باستانی مرسوم است، برای مثال نماد پنتاگرام[13] (ستاره پنج پر)، زمانی که به سمت پایین اشاره می‌کند وجهه‌ای منفی داشته و زمانی که به سمت بالا اشاره می‌کند مثبت در نظر گرفته می‌شود.

نمادشناسی 12000ساله سواستیکا

قدیمی‌ترین سواستیکای کشف شده  در “مزین[14]” اوکراین است، که بر روی پیکره‌ای از جنس عاج  حک شده و به طور شگفت‌انگیزی متعلق به 12000 سال قبل است. یکی از کهن‌ترین تمدن‌های انسانی که در به کار گیری سواستیکا شناخته شده هستند، مربوط به دوره نوسنگی در جنوب اروپاست؛ در منطقه‌ای که امروزه کشورهای صربستان، کرواسی، بوسنی و هرزگوین را در می‌گیرد.این تمدن با نام وینکا شناخته شده و متعلق به 8000 سال قبل است.

الگوی سواستیکا بر روی یک دستبند از جنس استخوان ماموت متعلق به مزین

در آیین بودائی، سواستیکا نماد خوش‌شانسی، سعادت، فراوانی نعمت و جاودانگی است. سواستیکا مستقیماً با بودا ارتباط داشته و می‌توان این نماد را به صورت حک شده بر کف پا و قلب مجسمه‌های بودا یافت. گفته شده این نماد دربرگیرنده ذهن بودا است.

بودای چوبی با گامادین (سواستیکا)

بر روی دیوارهای دخمه‌های مقبره مسیحیان در رم، نماد سواستیکا در کنار کلمه ZOTIKO ZOTIKO به معنای “زندگیِ زندگی” دیده می‌شود.

همچنین می‌توان آن را بر دهانه پنجره‌های اسرارآمیز کلیسای “لالیبِلا راک[15]” در اتیوپی و کلیساهای دیگری در سراسر جهان یافت.

سواستیکا بر روی پنجره کلیسای لالیبلا راک

نشان سواستیکا در فضاهای مذهبی مسیحی به وفور یافت می‌شود

در اساطیر مردم شمال اروپا، گاهی اودین را در حال عبور از آسمان به شکل یک دیسک چرخان  یا سواستیکا به تصویر می‌کشند که از بالا به جهانهای زیرین نگاه می‌کند. در آمریکای شمالی، قبیله ناواهو، سواستیکا را در بین نمادهای خود به کار برده‌اند. در یونان باستان فیثاغورس از سواستیکا با نام “تِتراکتیس[16]” استفاده میکرد و این سمبلی بود که آسمان و زمین را بهم پیوند می‌داد. به این ترتیب که بازوی راست آن به سوی بهشت و بازوی چپ به زمین اشاره می‌کند. همچنین سواستیکا توسط فینیقی‌ها به عنوان نمادی از خورشید مورد استفاده قرار میگرفته است و نشانه‌ای مقدس در دستان راهبگان معابد بود.

چپ: کاسه سامارا در موزه پرگامونِ برلین
راست: کوزه‌ای یافت شده در گورستان باستانی تِرا متعلقه به قرن 8 تا 7 قبل از میلاد

سواستیکا به عنوان نماد خورشید بر روی کتیبه سنگی فنیقی (چپ) و بر روی لباس راهبه اعظم فنیقی (راست)

چگونه و چرا فرهنگ‌ها و کشورهای گوناگونی، در دوره‌های مختلف، از یک نماد و ظاهراً با یک معنی استفاده کرده‌اند؟

تلخ و تاسف‌آور است که نماد زندگی و جاودانگی که برای هزاران سال مقدس شمارده می‌شد، به نمادی از نفرت تبدیل شده است.

سواستیکا در اروپای مدرن و تصاحب آن به دست نازی‌ها

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، سواستیکا در فرهنگ غرب به عنوان نمادی از خوش‌شانسی در کنار شبدر چهارپر و نعل اسب در نظر گرفته می‌شد. سواستیکا بر روی کارتهای تبریک و لوگوی شرکتهای مختلف نقش بسته بود. فنلاند، لاتویا و حتی ایالات متحده از این نشان در مدالهای نظامی رسمی خود استفاده می‌کردند.

پیش از ظهور نازی‌ها گروه‌هایی در آلمان بودند که با ایده‌هایی به ظاهر میهن‌پرستانه به دنبال ثابت کردن برتری نژاد آریایی – نژاد اصیل هندو اروپایی – به عنوان اجداد خود بودند. اما لازم بود تا شواهدی مبنی بر ارتباط آلمانی‌ها و نژاد آریایی به دست آید. در سال 1870 هاینریش اشلیمان[17] باستان‌شناس و سرمایه‌دار آلمانی نماد سواستیکا را در بین بازمانده‌های شهر تروا کشف کرد. از آنجایی که این نشان در بین قبایل ژرمانی نیز رواج داشت، این ملی‌گرایان آلمانی نتیجه گرفتند که یونانی‌ها و در کنار آن مردم آلمان از نوادگان اقوام اولیه هندو-اروپایی هستند.

انجمن تول[18] پس از جنگ جهانی اول و قبل از ظهور حزب نازی با هدف پاکسازی نژاد آلمانی تاسیس شد. این سازمان که از حامیان اولیه حزب نازی بود در نشان خود از سواستیکا استفاده می‌نمود.

از پوسترهای انجمن تول

خود هیتلر معتقد بود این نماد باعث وحدت مردم در جنبش نژاد‌پرستانه او خواهد شد. یک سواستیکای مشکی (صلیب شکسته یا Hakenkreuz به زبان آلمانی) که 45 درجه چرخیده بود، در داخل یک دایره سفید و پس‌زمینه قرمز رنگ به عنوان شکل امروزی شده سواستیکا همراه با رنگهایی که یادآور امپراتوری شکست خورده آلمان بود، به پرچم حزب نازی تبدیل شد.

در کتاب نبرد من هیتلر منحصراً طرح این پرچم را ایده خود دانسته و در آن رنگ قرمز را نماینده ایده اجتماعی جنبش، رنگ سفید نماینده ایده ملی‌گرایانه و سواستیکا را نشان‌دهنده مبارزه به سوی پیروزی نژاد آریایی اعلام کرد. فارق از تعابیری که هیتلر در ذهن داشت، پرچم سواستیکا به حزب نازی ماهیت تصویری داد.

در 15 سپتامبر 1935 در گردهمایی حزب نازی در شهر نورمبرگ[19] قانون پرچم رایش در کنار قوانین نژاد‌پرستانه دیگری مانند منع ازدواج آلمانی‌ها و یهودیان به تصویب رسید. طی این قانون پرچم حزب نازی با علامت سواستیکا به عنوان پرچم ملی آلمان تصویب شد.

گردهمایی نازی‌ها در نورمبرگ

پس از شکست نازی‌ها در جنگ جهانی دوم تمامی کشورهای اروپایی استفاده از پروپاگاندا و نمادهای این حزب از جمله سواستیکا را ممنوع اعلام کردند. امروزه استفاده از این نشانها در آلمان و کشورهای دیگر می‌تواند حتی منجر به زندانی شدن افراد شود.

هر چند در کشورهایی که از پروپاگاندای حزب نازی و حملات آلمان در جنگ جهانی دوم فاصله زیادی داشتند، مانند هند و کشورهای آسیایی، سواستیکا هنوز نماد مقدس و مثبتی به حساب می‌آید.

[1] Swastika

[2] Troy

[3] Teutonic Knights

[4] Wan

[5] Manji

[6] Fylfot

[7] Hakenkreuz

[8] Tetraskelion

[9] Tetragammadion

[10] P.R. Sarkar

[11] Vishnu

[12] Kali

[13] Pentagram

[14] Mezine

[15] Lalibela Rock

[16] TetraKtys

[17] Heinrich Schliemann

[18] The Thule Society

[19] Nuremberg

Written by حسین رضوی