مینروا؛ ریشه‌ها و میراث بزرگترین الهه رومی در طول تاریخ

مینِروا را میتوان مهمترین الهه در جمع خدایان روم باستان دانست. رومیان در درجه اول او را به عنوان الهه خرد می‌پرستیدند. با این حال، برای او نقش الهه تجارت، هنر و جنگاوری نیز در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر اینها حوزه دارو، شعر و هنرهای دستی نیز تحت نظر مینروا بود. در حقیقت جنبه‌های مختلف زندگی که مینروا بر آن حکومت داشت، آنقدر زیاد بود که اُوید[1] شاعر رومی به او لقب “الهه هزار کاره” داد. مینروا را عموماً به عنوان معادل رومی، آتنا الهه یونانی می‌شناسند.

آیا مینروای رومی در حقیقت الهه‌ای از تمدن اتروسک بود؟

محققان این نظریه را مطرح نموده‌اند که مینروا ممکن است در اصل متعلق به تمدن اتروسک (در منطقه واقع در شمال ایتالیای امروزی) باشد. برای مثال نام او تقریباً معادل مِنروا[2] الهه هنر در تمدن اتروسک است. به نظر می‌رسد پرستش مینروا بعدتر توسط رومیان پذیرفته شد، که نام این الهه را با کلمه mens در زبان لاتین به معنای ذهن مرتبط می‌دانستند. اما با گذشت زمان، مینروا نقش آتنای یونانی را به خود گرفت و در این زمان بود که با جنگ ارتباط داده شد. پیش از این حوزه جنگ فقط تحت نظر مارس، خدای جنگ (معادل آرس در یونان) بود.

مینروا به عنوان خدای هنر و صنعت

خاستگاه مینروا چیست؟

در اساطیر روم، مینروا دختر ژوپیتر، خدای خدایان ( و معادل زئوس در یونان) در نظر گرفته شده و داستان تولد او نیز همانند آتنای یونانی است. در این داستان، به ژوپیتر از طریق پیشگویی اطلاع می‌رسد که فرزند زاده شده از الهه “خرد” (متیس در نسخه یونانی اسطوره) از او قوی‌تر خواهد شد. برای محکم کردن جایگاه خود به عنوان پادشاه خدایان، ژوپیتر با این الهه ازدواج کرده، با او رابطه برقرار نموده و سپس او را می‌بلعد. اگر چه این الهه از ژوپیتر باردار شده، ولی به نظر می‌رسد هیچ یک از خدایان حتی خود ژوپیتر از این امر مطلع نبودند.

مینروا و مارس؛ دو خدای جنگ در روم باستان

تولد مینروا

نه ماه بعد، سردردهای شکنجه مانند زئوس شروع می‌شود. پادشاه خدایان از وُلکان[3]  (هفاستوس در اساطیر یونان) می‌خواهد تا به این درد تسکین بخشد. از این رو، ولکان با تبر شکافی در سر زئوس باز می‌کند. در کمال تعجب، دختری بالغ از آن شکاف بیرون می‌پرد. این دختر با زره و کلاهخود جنگی، و در یک دست سپر و در دست دیگر نیزه‌ای داشت. این دختر کسی نبود جز مینروا، الهه رزم.

مینروا در میان قدرتمندترین خدایان

مینروا نقشی اساسی در مذهب عمومی روم باستان داشت. شاهد این امر جایگاه این الهه در مجسمه خدایان سه‌گانه کاپیتولین[4] است. این مجسمه مربوط به سه خدای قدرتمند شامل ژوپیتر، جونو و مینروا بوده و نام خود را از تپه کاپیتولین در شهر رم می‌گیرد. معابد متعلق به این سه خدا با نام capitolia شناخته شده و بر روی تپه‌ها یا دیگر نقاط مهم در شهرهای امپراتوری روم ساخته می‌شد.

ترکیب نقش مینروا با دیگر خدایان

علاوه بر این، در بعضی از نقاط امپراتوری روم، مینروا با خدایان محلی پیونده خورده و الهه‌ای مرکب را می‌ساخت. برای نمونه سولیس-مینروا، ترکیبی از مینروا با سولیس، یکی از خدایان خرد مورد پرستش مردم بریتانیا در آن دوران بود. همچنین معابدی هم وجود داشت که تنها متعلق به خود مینروا بود. یکی از آنها معبد مینروا چالسیدیکا[5] یا مینرویوم[6] بود که توسط پومپِی[7]، سردار رومی ساخته شد. بعدتر در دوران مسیحیت بر روی خرابه‌های این معبد، کلیسایی با نام Santa Maria sopra Minerva (مریم مقدس برتر از مینروا) ساخته شد. البته اکتشافات در سالهای اخیر نشان داده است که مینرویوم جایی نزدیک به این کلیسا و نه دقیقا زیر آن مدفون است.

جغد مینروا

جغد همواره در طول تاریخ و بین فرهنگهای مختلف به عنوان یکی از نمادهای عقل و خرد شناخته شده است، که یکی از دلایل آن را می‌توان قدرت دید این پرنده در تاریکی دانست. این پرنده یکی از ملازمان دائمی مینروا (و همچنین آتنا) در نظر گرفته شده و تصاویر زیادی از این الهه خرد به همراه جغد وجود دارد. دلیل ارتباط جغد با این الهه هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما بعضی محققان آن را میراثی می‌‍دانند از یک الهه خرد قدیمی‌تر که الهه پرندگان نیز بوده است.

آئین پرستش مینروا

جشنهای زیادی وجود داشت که به افتخار مینروا برگزار می‌شد. یکی از مهمترین آنها جشن Quinquatria  بود که از 19 تا 23 ماه مارس برگزار می‌شد. این جشن در اصل توسط هنرمندان برگزار شده و توسط این قشر جامعه به عنوان تعطیلات رسمی شناخته می‌شد. در روز اول نباید خونی ریخته می‌شد، هر چند مبارزات گلادیاتورها در روز آخر جشن صورت می‌گرفت. اجراهای هنری مختلف توسط خوانندگان، شاعران، و بازیگران تئاتر نیز در طول این جشن بر قرار بود. جشن دیگری نیز به نام Minisculae Quinquatria در 13 ژوئن مشخصاً توسط نوازندگان فلوت گرامی داشته می‌شد.

مینروا پس از ظهور مسیحیت

واضح است که پرستش مینروا پس از فراگیر شدن مسیحیت در روم رو به افول گذاشت. با این وجود نقش او به عنوان الهه خرد تا امروز نیز مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، مجسمه مینروا در مرکز دانشگاه لاساپیِنزا در شهر رم خودنمایی می‌کند. علاوه بر این بسیاری از موسسات آموزش عالی شامل دانشگاه لینکلن (انگلیس)، دانشگاه آلبانی (آمریکا) و موسسه علمی جامعه ماکس-پلانک (آلمان) در نشان و لوگوی خود تصویری از مینروا دارند. در اتفاقی عجیب در اوایل قرن بیستم میلادی، مانوئل خوزه استرادا کابررا، رئیس جمهور گواتمالا تلاش کرد تا پرستش مینروا را در کشور خود رواج دهد. البته امروزه از این تلاش تنها چند معبد متروکه با معماری به سبک یونانی در گوشه و کنار این کشور باقی مانده است.

[1] Ovid

[2] Menrva

[3] Vulcan

[4] Capitoline Triad

[5] Minerva Chalcidica

[6] Minervium

[7] Pompey

Written by حسین رضوی